15. YÜZYIL FATİH DÖNEMİ VE BABA NAKKAŞ

15. YÜZYIL FATİH DÖNEMİ VE BABA NAKKAŞ

Fatih, dünya sanatlarına hayran ve ilgili bir sultandı. Bu görüş ve anlayış, zamanında ülkede idari, iktisadi, ilmi ve sınai bir gelişmeye neden olmuş, mimariden başlayarak tüm İslam sanatlarında Türk rönesansı denilebilecek bir gelişmeye sebep olmuştur.

       Fatih Sultan Mehmed, edip ve şairdir. Divan sahibidir, alimdir ve ilim adamlarına hürmetkardır. Büyük bir imarcıdır. İstanbul'da yaptığı yenilikler bunun delilidir.

       Fatih'in sanat terbiyesi; ince ruhlu, hassas, ilim ve sanatın hamisi babası 2. Murad'ın etkisiyle daha Çocuk yaşlarda dikkati Çeker bir özellik göstermektedir. Padişah olduktan sonra birkaç yabancı ressamın resmini yapmasına izin veren ve ölümünden on ay önce Venedik'ten getirttiği G.Bellini'ye bugün dünyaca ünlü yağlıboya portresini yaptıran, genç yaşta Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetimini devralan Sultan Mehmed Han'dır. Fatih Sultan Mehmed'in Çoğu Topkapı Sarayı'nda ve yabancı müzelerde on bire yakın portresi bulunmaktadır.

       Osmanlı sanatından günümüze ulaşan en erken tarihli eser, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1726'da kayıtlı 1437-1438 tarihli bir müzik kitabıdır. Bu yüzyılda tezhip sanatında görülen özellik, tezhibin önceki yüzyıllara nazaran daha incelmesidir.

      15. yy. da Osmanlı İmparatorluğu'nun güçlenmesi, sanatın desteklenmesi ve gelişmesini sağlamıştır. Bütün bu gelişime en büyük katkısı olan şahıs hiç şüphesiz Fatih Sultan Mehmet'tir. Şehzadeliği döneminden itibaren sanata ve ilme olan ilgisi, 1451 tarihinde saltanata geçmesiyle Manisa Sarayı'nda ki kütüphanesini Edirne sarayına geçirmesine, ardından Topkapı Sarayı'na aktarıp, burada bir saray nakışhanesi kurmasına sebep olmuştur.

       Bu nakışhanede Fatih'in özel kütüphanesi için pek Çok kitap istinsah edilmiştir. Bunlar müzehhipler tarafından birbirine benzemeyecek Çok ince bir dikkatle tezyin edilmiş, mücellitler tarafından ciltlenerek nakışlı kaplar içinde padişaha takdim edilmişlerdir. Fatih için tarihler, medhiyeler de bu nakışhanede yazılmakta ve tezhip olunarak huzura sunulmaktaydı.

       Anadolu Selçuklu İmparatorluğu zamanından beri hükümdar saraylarında bir nakışhane bulunur burada kitapların, binaların,maden işçiliğinin ve halıların tezyini esaslarını hazırlayıp uygulatırlardı. Fatih Sultan Mehmet dönemine ait tarihi kayıt niteliğinde belge günümüze ulaşmadığı için dönem nakışhanesinin yeri ya da hattat, mücellid ve nakkaşlar hakkında fazla bilgiye sahip değiliz.

       Baba Nakkaş'ın Özbek asıllı olduğu ve Fatih Sultan Mehmet döneminde saray başnakkaşlığı yaptığı Çeşitli kaynaklarda belirtilmiştir. Mezarının kendisine hediye edilen Çatalca'ya yakın İncegüz nahiyesinde ve vaktiyle Kutlu Köyü denilen yerde olduğu bilinmektedir.

T.S.M'de bulunan ve "Fatih Albümü " diye adlandırılan ( Mecma-ul Acaip) albümünün saray nakkaşı ve dönem nakkaşhanesinin Çalışmalarının değişmesinden sonra kaybolmaması hedeflenerek, bir araya getirildiği görüşü kabul edilir. Dönem eserlerinin özelliklerini taşıma nedeniyle Baba Nakkaş ekolü diye adlandırılan süslemeler belli bir konu gözetmeksizin bir araya getirilmiş ve günümüze ulaşmıştır.

       Fatih Devri eserlerinde görülen süslemelerin oldukça farklı olması, bu dönemin tezhip tarihinde Fatih Dönemi diye adlandırılan kısmını oluşturur.

       Bu dönem eserlerinde kanatlı ve hurda rumiler, bulutlar, 2.Murad dönemi etkili iri hatailerin yanı sıra gonca, nilüfer,ıtır yaprağı gibi stilize Çiçek motifleri kullanılmıştır. Zeminde üç nokta Çokça görülür. Zemin altın, açık/koyu mavi, lacivert renklerdedir.

       Fatih döneminde kitaplarda Çoğunlukla Çift sayfa zahriye yapılır ve ilk sayfadaki zahriyeler de Sultan Muhammed İbn-i Murad Han'ın okuması için yapıldığına dair bir ibare yer alırdı. Bu sayfada tezhip genellikle madalyon biçimlidir.

       Fatih kitaplarının ciltleri yerli ya da yabancı kumaşlarla kaplanmış, etrafı deri bordürlü kaplar ve deri üzerine sade ya da altın sürülmüş şemşeli kaplar olmak üzere iki grupta toplanabilir.
       Fatih Sultan Mehmed Han'ın sanata, sanatçıya gösterdiği bu yoğun alakanın sanat için Çaba gösteren tüm insanlarda mükemmel bir örnek teşkil edeceği şüphesizdir. Devralınan bu mirasa sahip Çıkmak da ona olan sonsuz minnetimizin bir tezahürü olacaktır.

Ayşenur KADAKçI VELİOĞLU Tezhip sınıfı öğrencisi Şule Pamuk

Bibliyografya
- Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver: Fatih Devri saray nakış hanesi ve Baba Nakkaş
- İsmet Binark: Tezhip sanatı ve kitap tarihimizde Fatih Devri Tezhipleri Türk Kültürü Dergisi Sayı 73
- Ayşenur Kadakçı: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi "Türk Tezhip Sanatında Bitkisel kökenli motiflerin analizi" İstanbul 1992
- İsmek El Sanatları Dergisi Sayı:6-2008/Prof. Dr. Faruk Taşkale

* İlk dört fotoğraf; İstanbul üniversitesi FY.1423 nolu eserin sayfalarından örneklerdir.

ÖĞRENCİ ÇALIŞMALARI
Konu: 15. yy-16.yy başı Baba Nakkaş Dönemi Motiflerinin İncelenmesi
Çalışma: Kare alan içerisinde üçgen formlar ile tasarım Betül TAŞKIRAN - SEMA AKPUNAR
Uygulama: Beş renk dengesi gözetilerek halkar Çalışması Ayfer DEMİR - Şule PAMUK