Hoca Abdülaziz adıyla tanınan xvı. yüzyıl Safevî devri tasvir sanatçısı.
Âlî onun İsfahan'lı, Kâdî Ahmed ise Kâşânlı olduğunu kaydeder. Doğum ve ölüm tarihleri belli değildir. Şah Tahmash'ın Tebriz'deki saray nakışhanesinde yetişti. Şaha resim ve nakış dersleri vererek onun bu sanatla daha çok ilgilenmesini sağladı. Belki de bu sebeple Hoca Abdülazîz ismiyle anıldı ve bu imzayı kullandı. ‘'Behzâd'ın talebesi'' (Şâkird-i Behzâd) imzalı tasvirinden dolayı onun büyük minyatür sanatkârı Behzâd'ın öğrencisi kabul etmek mümkün olduğu gibi, sanatında usta ve eşsiz bir musavvir olduğu konusunda birleşen kaynakları da göz önüne alarak, kendisini sanatta Behzâd'a en yakın sanatçı saydığı veya onun çok fazla tesirinde kaldığı da düşünülebilir.
İşlediği bir suç yüzünden Şah Tahmasb tarafından burnu ve kulakları kesilerek cezalandırıldı. Kâdî Ahmed, suçunun kötü niyetli kişilerle iş birliği yaparak Şahın mührünü taklit etmek olduğunu bildirir. Âlî ise, talebesi Molla Ali Asgar ile birtakım kötülüklere karıştıkları için, şahın hareminde hizmet eden bir genci de yanlarına alarak Hindistan'a gitmek üzere Şiraz'a kaçtıklarını ve yakalandıklarını rivayet eder. Bu sebeple hakkında ölüm cezası verilmişken sanatındaki ustalığı göz önüne alınarak cezası hafifletilmiştir.
Sanatçının elinden çıkmış bazı tasvirler, Houghton Şehnâmesi olarak bilinen Şah Tahmasb adına hazırlanmış Firdevsî'nin Şehnâme adlı eserinde yer almaktadır. ‘'Şâkird-i Behzâd'' imzalı tasvirin yer aldığı Şah Tahmasb Albümü ise Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde (Hazine,nr. 2161) korunmaktadır. ‘'Amel-i Hâce Abdülaziz''imzalı bir minyatürü de Paris Bibliotheque Nationale'dedir. (Suppl. Pers. 1572,s. 2)
BİBLİYOGRAFYA;
Âlî, Menâkıb-ı Hünerverân (nşr. İbnülemin Mahmud Kemâl ),İstanbul 1926,s. 65-66,Kâdî Ahmed (Kummî) Calligraphers and Painters (trc. V. Minorsky), Washington 1959, s. 30, 186, 188; Filiz Çağman-Zeren Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi İslâm Minyatürleri, İstanbul 1979, s. 44; M.B. Dickson- S.C. Welch, The Houghton Shahnameh, Cambridge 1981, 1, 216; D. Duba, ‘'Abd-al-Aziz b. Abd-al-Vahhâb'', Elr, 1,97-99.
Müellif: Filiz Çağman
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul'da basılan 1. cildinde, 185-186 numaralı sayfalarda yer almıştır.